به گزارش نمایندگان، روایت محمدجواد ظریف از برجام در میزگردی سیاست خارجی مسعود پزشکیان داوطلب چهاردهمین انتخابات ریاست جمهوری، با واکنش‌های بسیاری از سوی نمایندگان مجلس مواجه شد. 

ظریف، وزیر امور خارجه دولت حسن روحانی دیروز مدعی شد که ترور شهید فخری زاده توسط اسراییل و قانون اقدام راهبردی مجلس مانع از بازگشت بایدن به برجام شد.

این ادعا بارها از سوی روحانی و در زمان دولت وقت هم مطرح شده بود. رئیس جمهور سابق معتقد بود که «رفع مجدد تحریمها قابل حل بود و ای کاش دچار 9/11 (11 آذرماه 1399) و مصوبه هسته ای مجلس نمیشدیم تا می توانستیم در اسفند 1399 تحریمها را پایان دهیم.»

او بارها این موضوع را تکرار کرده بود که «ماده هفت مصوبهای که مجلس در آذرماه 1399 گذرانده، یکی از موانع اصلی برای حل مذاکرات با ،5+1 یا ،4+1 به اضافه آمریکاست که میگوید تمام تحریمها باید برداشته شود.»

اما مجلس در همان زمان هم این ادعا را رد می کرد چرا که شواهد نشان می‌داد دولت بایدن در چند ماه ابتدایی دولت خود، حتی حاضر به گفتگو درباره رفع تحریمها حتی در موضوعات نفتی و بانکی نبود. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه دولت بایدن در اولین کنفرانس مطبوعاتی خود در بهمن ماه 1399 اعلام کرده بود که «آمریکا با نقطه بازگشت به برجام فاصله زیادی دارد».

گفتنی است قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت ایران قانونی است که در سال ۱۳۹۹ توسط مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید. نمایندگان مجلس یازدهم ابتدا این طرح را کمتر از دو هفته پیش از قانونی شدن آن ارائه کرده بودند اما پس از ترور شهید محسن فخری‌زاده، طرح خود را به دوفوریتی تغییر دادند.

رهبر انقلاب درباره قانون اقدام راهبردی چه گفتند؟

حالا اما تکرار این ادعا در رقابت های انتخاباتی در حالی مطرح می‌شد که مجلس یازدهم، این قانون را یکی از نقاط قوت کارنامه خود می‌داند. رهبر انقلاب هم در دیدار نمایندگان مجلس شورای اسلامی با ایشان در روز سوم خرداد ماه سال جاری تاکید کردند: قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها، مصوبه‌ای اساسی و مهم بود که کشور را از سرگردانی در مسئله هسته‌ای و حالت ندانم‌کاری نجات داد که نتایج اجرای آن را حتی در عرصه جهانی مشاهده می‌کنیم.

این اظهارات در همین حال با واکنش محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس و دیگر کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری مواجه شد. او در پاسخ به اظهارات ظریف گفت : شما می‌گویید تابع سیاست‌های ابلاغی رهبر انقلاب در حوزۀ سیاست خارجی هستید. مگر رهبر انقلاب همین چند وقت قبل نفرمودند که قانون اقدام راهبردی کشور را نجات داد و همه را از بلاتکلیفی درآورد؟ پس شما چه تبعیتی دارید؟ تابع کدام سیاست هستید؟

نتایج اقتصادی قانون اقدام راهبردی چه بود؟

مرکز پژوهش‌های مجلس چندی پیش در گزارشی پژوهشی به بررسی آثار اجرای این قانون پرداخته و در تحلیل نتایج اقتصادی تاکید کرده بود: یکی از اهداف اصلی قانون اقدام راهبردی ایجاد اهرم فشار علیه آمریکا برای وادار ساختن آن به لغو تحریم‌ها بود. پیش از اجرای این قانون، از نگاه آمریکا گذشت زمان به زیان ایران بود. هرچند کشورهای اروپایی در فاصله کوتاه چندماهه میان انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا و ایران بر تعجیل در بازگشت دولت بایدن به برجام و استفاده از آن به عنوان عاملی اثرگذار بر روند انتخابات در ایران و مهندسی افکار عمومی تأکید داشتند ولی از نگاه واشنگتن، ایران در موضع ضعف قرار داشت و این مسئله به مثابه فرصتی برای محدود سازی برنامه هسته‌ای به عنوان نقطه آغازی برای مذاکرات تکمیلی در زمینه دفاعی و منطقه‌ای بود.

متناسب با این درک از موقعیت ایران، نخستین پیشنهاد جدی آمریکا برای توافق ارائه یک امتیاز بسیار محدود در ازای توقف اجزای اصلی برنامه هستهای بود. دولت بایدن در اسفندماه 1399 پیشنهاد کرد که در ازای توقف غنی سازی 20 درصدی و ساخت سانتریفیوژهای پیشرفته و همچنین از سرگیری اجرای پروتکل الحاقی از سوی ایران، آمریکا 1 تا 2 میلیارد دلار از داراییهای بلوکه شده را آزاد کند. 

در این پیشنهاد، آمریکا در واقع خواستار توقف اجرای گام‌های نخست قانون راهبردی در ازای آزادسازی بخش اندکی از پول‌های بلوکه شده ایران بود. پیشنهادی که نه دلالت بر رفع کامل تحریم داشت نه حتی شامل فروش نفت و آزادی مجموع پول‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی و عراق می‌شد.

 آمریکا حتی نظر خود را درباره آزادسازی همان یک میلیارد دلار از دارایی‌های ایران در کره جنوبی هم - که قصد داشت آن را نتیجه نشست مستقیم با ایران اعلام کند - تغییر داد و هنگامی که مشخص شد ایران بر لغو همه تحریم‌ها تأکید دارد با همان آزادسازی محدود هم مخالفت کرد. این موضوع، برخلاف روایت نادرست درباره نقش سلبی قانون اقدام راهبردی در دستیابی به توافق بود.

در واقع آنگونه که بازوی پژوهشی در مجلس یازدهم تاکید دارد تغییر رویکرد سرسختانه دولت بایدن نیازمند افزایش قدرت چانه زنی جمهوری اسلامی ایران بود. افزایش سرعت برنامه هسته‌ای در کنار رشد صادرات نفتی نه تنها نیاز ایران به رفع تحریمها را تا حدودی کاهش داد بلکه گذر زمان را به ضرر آمریکا تبدیل کرد و رویکرد این کشور را نسبت به موضوع رفع تحریم تغییر داد. هرچند در آن برهه آمریکا حاضر به رفع کامل تحریمها نبود ولی در اواخر بهار سال 1400 دولت بایدن آمادگی خود را برای رفع تحریمهای به اصطلاح ناسازگار با برجام یا همان تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای را در قالب پیشنهادی مکتوب به ایران ارائه کرد که در ادامه، این متن تبدیل به مبنایی برای آغاز تهیه پیش نویس توافق در خلال گفتگوهای وین شد. پیشنهاد جدید آمریکا اگرچه از نظر ایرا ن مطلوب نبود ولی نسبت به پیشنهاد پیشین این کشور 2 در قالب توافق گام به گام ارزش بررسی بیشتری داشت.

برخلاف روایتی که ماده 7 قانون اقدام راهبردی را مانعی برای دستیابی به توافق تلقی می کرد، مشروط ساختن بازگشت آمریکا به برجام به رفع همه تحریمها، لازمه انتفاع اقتصادی ایران از هرگونه توافقی بود. درواقع، باید به این موضوع توجه داشت که اولً این قانون نه یک مانع بلکه ابزار مؤثری برای فشار به طرف مقابل و چانه زنی در مذاکرات بود. ثانیاً به میزانی که از شرط قانون برای رفع همه تحریمها عدول شود، به همان میزان انتفاع اقتصادی ایران نیز محدودتر خواهد بود.

ظریف به مناظره دعوت شد 

در واکنش به ادعای مطرح شده وحید جلال زاده، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس یازدهم گفت: ظریف و هر فرد دیگری که فکر می‌کند قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها برای کشور هزینه داشته را به مناظره دعوت می‌کنم و حاضر هستم در یک برنامه با آنها مناظره کنم و ثابت کنم که صحبت‌های آنها در این باره اشتباه است.

فتح الله توسلی نماینده کبودر آهنگ نیز در واکنش به این ادعا مطرح کرد: «قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت ایران از افتخارات مجلس یازدهم است؛ افرادی برای منافع زودگذر تلاش نکنند منافع ملی و بلند مدت را هدف قرار دهند. حافظه تاریخ دائمی است و عملکردها روشن است.»

مجتبی یوسفی نماینده اهواز نیز در این مورد گفت: «آن زمانی که باید در عرصه های جهانی صدای رسای ایران و ایرانی باشید، با دیپلماسی لبخند، هرآنچه از داشته های هسته ای و امنیتی بود را هدیه دادید رفت. امروز صدای بلند شما برای حمایت از کاندید محبوب‌تان، زخم های ۸ ساله دولت شما را تازه کرد.»

بهروز محبی نجم آبادی نماینده سبزوار نیز معتقد است «ظریف دچار رفتاری پارادوکسیکال است. از طرفی برجام را فتح الفتوح می‌داند و از طرف دیگر موفقیت و اجرای آن را تابعی از انتخاب مردم آمریکا (ترامپ یا بایدن)می داند.‏ این همان نکته ظریفی است که منتقدان ظریف به درستی مطرح می کنند.»

ابراهیم رضایی نماینده ‌دشتستان هم در توئیتی در این مورد نوشت: «هم میگه بایدن پیچ فروش نفت را شل کرد و هم میگه در سه سال اخیر هزار تحریم جدید شده‌ایم! برای تبرئه خودش حتی حاضره بایدن رو هم بزک کنه.»

انتهای پیام